Vorige week donderdag stond ik in een kerk in Gorgie met een papiertje voor mijn neus. Ik had een potlood in mijn rechterhand en staarde naar de twee vakjes. Het ene was YES en het andere NO. Ik had eerder mensen met tranen in hun ogen naar buiten zien gaan, waar twee groepen mensen nog een laatste campagne voor YES en NO aan het voeren waren. Ik krijg eigenlijk alleen kippenvel als ik het ijskoud heb, maar nu stond het echt centimeters dik op mijn armen. Ik moest echt een paar keer diep ademhalen en trillend kruiste ik het vakje aan achter het woord YES. Ik ben geen Schot en heb het eerste deel van de campagne van een afstandje gevolgd, maar ik heb nog nooit op deze manier gestemd. Het deed mij echt heel veel. Veel meer dan ik had verwacht eigenlijk.

Ik schrijf dit pas vandaag, omdat ik denk dat ik er nu wat neutraler tegenaan kan kijken dan de afgelopen dagen. NO won, dankzij de bejaarden en babyboomers, en ik heb eigenlijk nog steeds een katerig gevoel over het Indyref. De afgelopen dagen heb ik aan veel mensen uitgelegd waarom ik YES zou gaan stemmen. Zo waren er andere Nederlanders die hier woonden die het belachelijk vonden dat ik ging stemmen omdat ik hier pas twee maanden woon. Dat vonden ze pas overigens nadat ik zei dat ik YES zou stemmen. Zij werken allemaal in de financiële sector en laat dat nu net een van de grootste NO-bolwerken zijn. Waarschijnlijk hadden ze het aangemoedigd om te stemmen als ik ook een NO-voter was.

Waarom YES? Ik heb mij ontzettend goed ingelezen. Heb info opgevraagd van beide kampen. Ik vond dat het mijn plicht was mij goed te informeren, omdat ik hier pas zo kort woon. Ik denk dat ik ook voordelen heb, als niet-Schot. Zo sta ik veel neutraler tegen over de UK en Engeland dan de gemiddelde Schot. Ik kom graag in Engeland en noem mijzelf Anglofiel. Ik kan het land los zien van de politieke elite daar. Maar ik stelde mijzelf één vraag: “Vind ik Schotland een apart land of vind ik het een regio?” Aangezien ik Schotland als een apart land zie, vond ik dat ik niet anders kon stemmen dan YES. Voor mij is Schotland meer een echt land dan, pak ‘em beet, Litouwen, Moldavië of zelfs België (nu zal ik wel veel haatmail krijgen). Schotland heeft echt een eigen gezicht en verschilt in mijn ogen zeker veel van Engeland.

Een jaar of vijftien geleden heb ik een klein halfjaartje in Noorwegen gewoond. Eigenlijk vind ik de Schotten veel meer op de Noren lijken dan op de Engelsen. Zeker politiek gezien. Het is niet voor niets dat de regerende Tories hier al decennialang niets voorstellen. Ze zijn hier ook veel meer van het Rijnlandse model, dan het Angelsaksische, de huidige politieke koers van de Britse regering. Je merkt hier de liefde voor de NHS (gratis gezondheidszorg), de spotgoedkope scholen en de roep naar een gelijkere maatschappij. In Engeland is dat juist steeds minder en minder aan het worden, waarbij ik moet zeggen dat het noorden van dat land weer meer op Schotland lijkt dan het zuiden. Mede daardoor vond ik ook dat de Schotten het maar eens zelf moesten proberen, als onafhankelijk land.

Maar helaas is het een NO geworden, met 55% tegen 45%. Het zag er even naar uit dat YES zou gaan winnen, het NO-kamp was in totale paniek, maar de actie om Gordon Brown (Schot, Labour en ex-premier van de UK) in te zetten in de laatste week is geniaal geweest. Er werd nog meer angst gezaaid en dat heeft bij de oudere generatie Labour-stemmers gewerkt. In de klassieke rode bolwerken, waar ze eigenlijk weinig met Engeland en Londen hebben, was de trouw aan de partij belangrijker dan de onafhankelijkheid. De NO-campagne was echt waardeloos (nog nooit heb ik een voorsprong van 30% – zelfs halverwege augustus was het nog 22% – zo snel zien afnemen), maar die ene zet met Brown was echt een briljante.

Ondanks mijn teleurstelling, voor mijn gevoel hebben de Schotten echt een unieke kans laten liggen, was het een voorrecht om hier bij te zijn. Het was echt een heel bijzondere dag. Nadat ik had gestemd, besloot ik de wijken en de stad in te trekken om te stemming te peilen. Het mooiste vond ik dat bij alle stembureaus de YES- en NO-campagners gebroederlijk naast elkaar stonden. Ik zag ze zelfs met elkaar op de foto gaan. Eigenlijk was deze campagne vrij vriendelijk. Ik kan mij niet voorstellen dat het in Nederland op deze manier zou kunnen. Het grootste incident was een ei dat gegooid werd. Bij Holyrood, waar het Schotse parlement staat, zag je ook YES- en NO-voters door elkaar staan. Opvallend was dat in de hele stad zoveel meer YES dan NO te zien was, terwijl Edinburgh 100% zekere NO-stad is (door de vele Engelsen die hier wonen en de grote financiële sector). Ook bij het parlement was de verhouding YES-NO ongeveer 10 tegen 1.

Rond een uur of negen ging ik naar het huis van Lee in Leith om het Indyref te volgen. Het was wel heel speciaal om daarvoor uitgenodigd te worden. Er waren zo’n tien mensen, waarvan er 9 YES hadden gestemd en eentje NO. Mooie verhouding dus. Ik moest nog wat zeggen voor het programma “Op het Oog van Morgen”, terwijl ik al een halve fles Buckfast achter de kiezen had. Maar ik kreeg van mijn moeder een berichtje dat het duidelijk was en dat ze merkte dat ik alleen maar water en frisdrank op had. Om tien uur gingen de stembussen dicht en toen was het wachten. Ik had echt het gevoel dat het oudjaar was. Dan zit je ook bij elkaar wat te kletsen en uit te kijken naar twaalf uur. Dat was het nu ook. De spanning sloeg ook op mij over. Ik merkte dat ik niet de enige was die het een heel bijzondere stemming vond. Verhalen van met tranen in de ogen stemmen gingen over en weer.

Ik denk dat het verschil met een normale verkiezing is, dat je dan weet dat het weinig consequenties heeft. In Nederland heb je altijd coalities en is het altijd maar afwachten wat voor beleid het wordt. Daarnaast stem ik altijd op een partij die nog nooit in de regering heeft gezeten en zelfs niet heeft gedoogd. Dus eigenlijk weet ik dat mijn stem weinig uitmaakt, ook al ga ik wel altijd naar de stembus. Dit keer was het gevolg enorm: Schotland werd onafhankelijk of niet. Zeker bij onafhankelijkheid was er veel veranderd. Iedereen was daar ook erg realistisch over. Ondanks dat het YES-kamp vaak vertelde dat dankzij de olie alles betaald zou worden, was die verwachting in Leith wat minder. Terwijl ik buiten op het balkon even stond af te koelen, vertelden er twee tegen mij dat ze wel wisten dat het de komende twintig jaar of langer financieel klote zou gaan. Maar ze vonden dat ze YES moesten stemmen voor de volgende generatie en voor hun gevoel van eigenwaarde.

Het verkiezingsprogramma was eigenlijk oersaai. Blanke mannen van middelbare leeftijd in pakken en stropdassen vertelden dingen. Wat dat betreft zijn alle tv-formats in ieder land over verkiezingen hetzelfde. De focus op de tv begon pas toen de eerste uitslagen binnenkwamen. De eilanden rondom Schotland kwamen als eerste binnen. Dat waren allemaal NO’s, maar dat was te verwachten. Het mooiste was dat de Hebriden hun uitslag in het Schotse Gaelic doorgaven, terwijl ze NO stemden. Raar. Maar toen kwam de uitslag binnen van Inverclyde, de county ten westen van Glasgow waar onder andere Greenock in ligt. Dat was er eentje die zeker YES zou worden. Veel Ierse immigranten, armere mensen en veel personen die niets met de UK hebben. Wel een vuurrood Labour-bolwerk. Dit was dus een test. Zouden ze kiezen voor YES of voor de trouw aan hun partij en dus NO. Het werd ternauwernood een NO (27.329 (50.08%) tegenover 27.243 (49.92%)), maar de stemming in Leith sloeg om. Dit was er eentje die eigenlijk YES had moeten zijn.

Inverclyde bleek inderdaad een graadmeter te zijn. Veel counties waarvan verwacht werd dat ze net YES zouden worden, stemden NO. Uiteindelijk bleken er maar 4 van de 32 voor YES te stemmen. West Dunbartonshire, North Lanarkshire en Glasgow waren eigenlijk maar nét YES, terwijl werd verwacht dat ze daar ruim zouden winnen. Alleen Dundee was een duidelijke YES. Dundee werd toegezongen, terwijl Edinburgh werd uitgescholden (verwachte, maar zeer overtuigende NO). Iets over zes uur ’s ochtends ging ik maar eens naar huis en om half acht besloot ik maar eens te gaan slapen. De hele vrijdag voelde ik mij wat down vanwege de NO-vote, maar dat zal voor de fanatieke YES-campagnes wel veel erger zijn geweest. Het voelt als een gemiste kans. Ik ben ook erg benieuwd naar de gevolgen van het Indyref.